Του Frunze
Αρχικά, ας επιτραπούν κάποιες διευκρινίσεις, πριν περάσω σε μια σύντομη ιστορική επισκόπηση επί του θέματος. Οι παλαιότερες γενιές παναθηναϊκών, παρά την όποια φανατική αντιπαλότητα που, ειδικά στη δεκαετία των 00ς, έφτασε στο μίσος, τουλάχιστον δεν συνήθιζαν να κάνουν σαν μόμολα. Και εξηγούμαι: ο κόσμος που ασχολείται, ειδικά ο οργανωμένος αλλά και ο μη, γνωρίζει τη δυναμική των αντιπάλων του καλύτερα από τον καθένα. Γνωρίζει σε ποιες περιοχές είναι δυνατός ο άλλος, που κυριαρχεί, πού δεν κυριαρχεί, πόσο πολυπληθής είναι ο κόσμος του «άλλου» και ου το καθεξής. Εξού και ήταν ΠΑΝΤΑ γνωστό και αποδεκτό το τεράστιο μέγεθος της ολυμπιακής παρουσίας στις μητροπολιτικές περιοχές της Αθήνας (δήμος). Μπορεί να γινόταν μανούρα για κανά περίεργο πανό από περιοχή-κάστρο του αντιπάλου, αλλά ουδείς θα ανήγαγε κάτι τέτοιο σε ταυτοτική κρίση. Όμως, το πρόβλημα των παναθηναϊκών τα τελευταία χρόνια, μετά και την πολυμετοχικότητα, είναι ότι πάσχουν από σοβαρή αθλητική κατάθλιψη/κρίση ταυτότητας, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται κρούσματα, πέραν του flatearthισμού που τους διακατέχει, από έναν αντιδραστικό ρομαντικό σωβινισμό, όπως π.χ. εκδηλώνεται μέσα από σάιτ και εκδοτικά εγχειρήματα που πλασάρουν φαιδρά ιδεολογήματα τύπου Σοφοκλής και Θουκυδίδης=Παναθηναϊκός, τίτλοι στο τουρνουά Βίτσι κ.λπ. Δεν είναι τυχαίο που αυτά εμφανίστηκαν την περίοδο αυτής της αθλητικής κατάθλιψης, μια αντίδραση στη συρρίκνωση της δυναμικής του σωματείου, και την ακόλουθη κοφτερή καζούρα από την άλλη πλευρά περί τοπικού συλλόγου Κολωνακίου-Κουντουριώτικων κ.λπ.
Θα μπορούσαμε να πούμε απλώς ότι η Αθήνα (δήμος και παραπλήσιοι δήμοι) είναι τεράστια πόλη για το μέγεθος της χώρας, και είναι αναπόφευκτο οι γειτονιές της να είναι μοιρασμένες οπαδικά ανάμεσα στους τρεις μεγάλους ελληνικούς συλλόγους. Επίσης έχει δεχθεί μεγάλα ρεύματα από την επαρχία, μετασχηματισμούς πληθυσμού κ.ά. Όλα αυτά είναι αναμφισβήτητα αληθή, αλλά δεν καλύπτουν τη μακρά ηγεμονική παρουσία του Ολυμπιακού στο αθηναϊκό κέντρο, ένα φαινόμενο με πολύ βαθιά ιστορία, κορυφογραμμές μόνο της οποίας θα παρουσιάσουμε τώρα.
Έχουμε πει και στο παρελθόν ότι ο Ολυμπιακός ήταν ο πιο λαοφιλής σύλλογος ήδη από τα πολύ πρώτα του βήματα. Αυτό το όφειλε στην αγωνιστική του υπεροχή, την πιο συνεπή και επιβλητική υπεροχή που είδε το ελληνικό ποδόσφαιρο κατά την προπολεμική περίοδο, και στις νοηματοδοτήσεις που του χάριζε ο Πειραιάς και ο λαός του, η μεγαλύτερη εργατούπολη στη χώρα, ως ο συμβολικός τιμωρός της εξουσιαστικής και συγκεντρωτικής πρωτεύουσας. Ασφαλώς, αυτές οι νοηματοδοτήσεις είχαν αντιφάσεις, όπως και οι περισσότερες ταυτότητες των αθλητικών συλλόγων, αλλά κρατάμε το γεγονός ότι ο Ολυμπιακός, ήδη από τον Μεσοπόλεμο, είναι «το λαοφιλέστατο σωματείο», αυτό που έχει οπαδούς «σε όλες τις άκρες της Ελλάδας».
Αυτή η διαπίστωση φαίνεται και από τους αμέτρητους κλώνους του συλλόγου κατά την ίδια περίοδο, ομάδες και σωματεία που δανείζονται το όνομα, ή ακόμα και τα χρώματα, από τον Ολυμπιακό. Μιλάμε για κλώνους και όχι παραπλήσια ονόματα, παρεμφερή αρκτικόλεξα και λοιπές μαϊμουδιές που επιστρατεύουν οι νάνοι.
Συγκεκριμένα, μόνο επί αθηναϊκού εδάφους, στον Μεσοόλεμο υπήρξαν οι:
- Ολυμπιακός Αθηνών
- Ολυμπιακός Αμπελοκήπων
- Ολυμπιακός Πολυγώνου
- Ολυμπιακός Θησείου
- Ολυμπιακός Κολωνακίου
- Ολυμπιακός Πετραλώνων
- Ολυμπιακός Ιδρύματος Χατζηκώστα
- Ολυμπιακός Ζωγράφου
- Ολυμπιακός Βοτανικού
- Ολυμπιακός Χαλανδρίου
- Ολυμπιακός Καλλιθέας
- Ολυμπιακός Πετρουπόλεως
- Ολυμπιακός Ηρακλείου
- Ολυμπιακός Κομνηνών (Ελληνικό)
- Ολυμπιακός Νέας Ιωνίας
- Ολυμπιακός Νέας Σμύρνης
και ο αριθμός είναι σίγουρα μεγαλύτερος, αφού απαιτείται πλήρης εξέταση όλου του αθλητικού Τύπου της εποχής (είναι σε εξέλιξη).
Η πλειοψηφία αυτών των ομάδων αποτελούσαν πρωτοβουλίες ανεπίσημων σωματείων, δηλαδή μη αναγνωρισμένων από την ΕΠΟ, που συγκροτούνταν σε επίπεδο γειτονιών. Για την ιστορία, οι ισχυρότεροι εκ των παραπάνω Ολυμπιακών ήταν φυσικά ο Ολυμπιακός Αθηνών, με έδρα το Μεταξουργείο και αριθμό μητρώου ΕΠΟ «9», και ο Ολυμπιακός Πετραλώνων που έφτασε σε σημείο να κατακτήσει «πρωτάθλημα ανεπίσημων ομάδων» και ανέδειξε εξαιρετικούς παίκτες που κάποιοι έκαναν καριέρα στον «μεγάλο αδερφό» Ολυμπιακό όπως ο θρυλικός Μιχάλης Αναματερός. Σημειωτέον ότι ηγετικό στέλεχος του Ολυμπιακού Πετραλώνων ήταν ο εμποροκαταστηματάρχης Παναγιώτης Δούμας, κάτοικος Λεωφόρου Αλεξάνδρας και μέλος του κανονικού Ολυμπιακού.
Βέβαια, η επιρροή του Ολυμπιακού δεν περιοριζόταν μόνο στα λαϊκά στρώματα. Μην ξεχνάμε ότι μέλη του Ολυμπιακού μπορούσαν να γίνουν άτομα που ήταν «χρηστοί πολίται» και είχαν ένα αξιοσέβαστο για την εποχή κομπόδεμα ώστε να ανταποκρίνονται στην εφάπαξ και την τακτική συνδρομή, καθώς και να είναι «κοινωνικά φίλοι» με τους ιδρυτές. Σε έναν σπάνιο κατάλογο μελών του συλλόγου που έχουμε στα χέρια μας από το 1928, μπορούμε να παρατηρήσουμε τη σύνθεση του στελεχιακού δυναμικού, όπου ένα μεγάλο ποσοστό, περίπου το 20%, προέρχεται μόνο από το κέντρο της Αθήνας. Πρόκειται κατά κύριο λόγο για μεσοαστικά/μικροαστικά υπαλληλικά στρώματα, κατ' εικόνα των πειραϊκών που πλαισίωσαν τον ιδρυτικό πυρήνα.
Είναι γεγονός ότι και άλλοι παράγοντες ενδέχεται να έπαιξαν τον ρόλο τους για την παγίωση αυτής της δυναμικής. Για παράδειγμα, ο Ολυμπιακός αγωνιζόταν συχνά στο γήπεδο της Λεωφόρου, που για δεκαετία ήταν το πιο σύγχρονο του λεκανοπεδίου, είτε ως συμμέτοχος σε τουρνουά με ξένες ή/και ελληνικές ομάδες είτε ακόμα ως γηπεδούχος. Ένα παιδί που μεγάλωνε στις γειτονιές της Αθήνας κι αγαπούσε το ποδόσφαιρο ή πήγαινε στο γήπεδο από το 1925 μέχρι και τη δεκαετία του ’50 έβλεπε την ομάδα του Πειραιά να γονατίζει τους πάντες, να σαρώνει τους τίτλους, να δημιουργεί παραδόσεις, δυναστείες, λαϊκούς αστέρες. Αυτή ήταν η αναπόδραστη κανονικότητα.
Ένα πρόσφατο άρθρο στα ΝΕΑ του, μεγαλωμένου στο κέντρο της Αθήνας, Α. Μαζαράκη, σκιαγραφεί με γλαφυρότητα τις εικόνες που διαμόρφωσαν τον ψυχισμό ενός Ολυμπιακού της εποχής εκείνης:
Πρώιμα χρόνια, στη δεκαετία του ’50, Μεταξουργείο Αχιλλέως 12 και στο δυάρι που είχαμε νοικιάσει (ισόγειο βεβαίως-βεβαίως) κατοικούσαμε εννέα νοματαίοι… Δεν ήθελε και πολύ. Δυο-τρεις φορές στον μεγάλο ναό, με την καρβουνόσκονη γινόσουνα μικρός και αργότερα γιαταγάν αγάς διά βίου. Ούτω πώς εβαπτίσθημεν στην Ολυμπιακή Σιλωάμ. Ομως εκείνο που διαβάζεις ήταν το πάθος, των γύρω-γύρω, γιατί αυτό το φόρτωμα γινότανε στο Μεταξουργείο, μια γειτονιά αθηναϊκή και λογικά καταπράσινη, ό,τι συνέβαινε στον Βοτανικό, στον Κολωνό, στα Πετράλωνα.
Γιατί, κατεβαίνοντας στο Καραΐσκάκη, οι γουρούνες κάναν στόλο ολόκληρο, και όλες αυτές κατηφόριζαν ή την Πειραιώς, ή τη μεγάλη Συγγρού, από την Αθήνα, παρακαλώ-παρακαλώ, από το κάστρο του Παναθηναϊκού. Γιατί η απόσταση Μεταξουργείο-Λεωφόρος Αλεξάνδρας είναι δεν είναι ένα ενάμισι χιλιόμετρο. Η απόσταση όμως Μεταξουργείο-Καραϊσκάκη, τα χιλιόμετρα είναι εννιά. Και όταν έπαιζε ο Παναθηναϊκός στην έδρα του, δεν θυμάμαι φορτηγά και γουρούνες να έρχονται απ’ τον Πειραιά, απ’ την Κοκκινιά, απ’ τη Δραπετσώνα, απ’ το Κερατσίνι, απ’ τα Φάληρα, με Παναθηναϊκούς φιλάθλους. Κάτι τέτοιο ανήκε στη ζώνη της βαριάς φαντασίας. Ολα αυτά στριφογύριζαν στο μυαλό μου. Από πιτσιρικάς το σκεφτόμουνα: τι συμβαίνει με την ομάδα μου, και αγαπιέται παντού; Στις αθηναϊκές γειτονιές, στα Πετράλωνα, Παγκράτι, Αμπελόκηπους, Εξάρχεια, Άγιος Παύλος, Σεπόλια! Παντού κυριαρχεί ο Ολυμπιακός. Σε προσφυγικές γειτονιές, σε Δουργούτι, σε Νέα Ιωνία, σε Κορυδαλλούς, σε Περιστέρια, σε Αιγάλεω Σίτι, σε Κοκκινιές; Παντού Ολυμπιακός!
Κατά συνέπεια, όταν στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες άρχισε να φτάνει στη χώρα και η τάση δημιουργίας «οπαδικών λεσχών» ή συνδέσμων, μικρή έκπληξη προκάλεσε το ξεφύτρωμα πολλών επί αθηναϊκού εδάφους, με πρώτο και καλύτερο τον ίσχυρο ΣΑΦΟΠ (Σύνδεσμος Αθηναίων Φιλάθλων Ολυμπιακού Πειραιώς). Οι τότε νεοπαγείς πρωτοβουλίες ακολουθούσαν ως ονομαστικό πρότυπο τον ΣΦΟΟΠ (Σύνδεσμος Φιλάθλων Οπαδών Ολυμπιακού Πειραιώς) του Πασαλιμανίου και τον ΣΑΦΟΠ ή την ΠΕΦΟ, ξεφυτρώνοντας σε κέντρο Αθήνας, Καλλιθέα, Αιγάλεω, Παγκράτι, Κολωνό, Νέα Ιωνία, Νέα Φιλαδέλφεια, Ζωγράφου, Ηλιούπολη, Νέα Σμύρνη κ.ά. Αυτές οι πρωτοβουλίες είχαν σαφέστατες διαφορές με τους γνωστούς συνδέσμους οπαδών που θα εμφανιστούν κατά τη δεκαετία του ’80 (δομικές/ταξικές, ηλικιακές, πολιτισμικές) και οι οποίοι θα καθορίσουν εν πολλοίς την οργανωμένη οπαδική υποστήριξη στη χώρα, ωστόσο σίγουρα δημιούργησαν παραδόσεις και ρεύματα σε γειτονιές και περιοχές. Κι εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι, για χρόνια, οι Αθηναίοι Ολυμπιακοί κρατούσαν τα ανεπίσημα ηνία της κερκίδας. Γενιές και γενιές Ολυμπιακών γαλουχήθηκαν στους υποπολιτισμούς του αθηναϊκού κέντρου, «στην Αναξαγόρα, στη Χαλκοκονδύλη, στον Άρη στην Πλάκα», χιλιάδες βήματα, λαοθάλασσα με τζιν μπουφάν και κασκόλ βάδιζαν στην Αθηνάς, την Πατησίων και την Αλεξάνδρας τις μέρες αγώνα για να ακολουθήσουν τον Θρύλο τους στους «δρόμους της φωτιάς», όπως έλεγε και η μεγαλύτερη ανακοίνωση που έχει γραφτεί τα τελευταία χρόνια από οπαδικό υποκείμενο, εκείνη πριν τον τελικό του Conference.
Οι κανονικοί ή και οι οπαδικοί πατέρες αυτών γέμιζαν τη Φωκίωνος Νέγρη με σημαιάκια του Ολυμπιακού στο πρωτάθλημα του ’66, ή επέλεγαν τον Θρύλο με κοινωνικο-ταξικά κριτήρια όπως ο τεράστιος Κυψελιώτης Ολυμπιακός Λουκιανός Κηλαηδόνης και οι φίλοι του. Άλλοι πάλι καλλιεργούσαν «κόκκινες τουλίπες στον Κολωνό», κατά το βιβλίο του Κώστα Κρεμμύδα, ακολουθώντας και οι ίδιοι την άυλη τροχιά της αθηναϊκής ερυθρόλευκης ιστορίας.
* * *
Σημείωση: Το γιγάντιο πανό της φωτογραφίας παραμένει μια από τις πιο ενδεικτικές αποτυπώσεις της εν λόγω πραγματικότητας που προκαλεί ανασφάλεια στους ημιμαθείς ερασιτέχνες προπαγανδιστές των απέναντι (άσχετα που το αποτέλεσμα του αγώνα ήταν άθλιο).
ΥΓ Το κείμενο αφιερώνεται στον Θεολόγο, που αμούστακο παιδί έφευγε από τη Βικτώρια για να γίνει μέρος της ηφαιστειακής μάζας που καταλάμβανε το Καραϊσκάκη, τη Λεωφόρο και όποιο άλλο γήπεδο της εποχής φιλοξενούσε τον γεννημένο νικητή Έφηβο.
